Nasa hitza aipatzen dugunean egungo otar-arrantza etortzen zaigu burura, abakandoak eta otarrainak harrapatzeko erabiltzen den metodoa. Gaur jorratuko ditugun nasak, ordea, bestelakoak dira. Ibaietan eta itsasadarretan egur txikiz, zutabez edo hesolez eta sarez osatutako egitura finkoak izaten ziren hauek. Hondoan tinkatutako egurrezko hesolak ziren egitura honen hezurdura. Hesolen arteko tartea egur txikiekin egindako sare-hesi moduko batekin ixten zen, inbutu formako eremu itxi bat osatuz. Inbutu honen lepoan arrainak harrapatzeko poltsa formako sare bat zabaltzen zen. Gehien bat izokiak harrapatzeko erabiltzen ziren, baina baita beste arrain mota asko ere. Ibai eta itsasadarretan eraikitzen ziren egurrezko egitura hauek diru-sarrera garrantzitsuak eskaini zituzten.
Nasa baten inguruko lehen datuak 1416an aurkitu ditugu Zumaian, hiribilduaren eta Getariaren artean Urolako kanalaren erabileraren inguruan adosten den hitzarmenean hain zuzen. Dokumentu honetan, Urolako kanalean partikularren batek “cierta naza esttacada” eraiki zuela aipatzen da. Hau dela eta, Getaria eta Zumaiak “ttrattaron e firmaron que estta la dicha esttacada e naza faga derrivar el dicho concejo de Zumaia a su propia costa e manera que la ottra esttacada no pueda para perjuicio al uso de navegar”. Hitzarmen honetan gainera, ibaian aurrerantzean nasak eraikitzea galarazi zen.
Ibai eta itsasadarraren eta bertako baliabideen zaintza eta kontrol honek, Zumaiako kontzejuari bertako ustiapena monopolizatzeko aukera zabaldu zion. 1584an idatzitako udal-ordenantzetako 59. puntuak horrela dio: “Que ningún vecino ni estraño, sea osado de hechar treinas, ni red barredera, ni hacer cerradas en los ríos, ni costa de esta villa, sin licencia del Alcalde y Regidor de ella”. Aipatutako monopolio honen adibide, 1584rako hiribilduaren ondasunen artean nasak topatu ditugu. Urte horretan, Zumaiak zituen ondasunak ikuskatu zituztenean, Dornutegiko eta Mantzisidorko nasak aipatzen dira, biak Oikia inguruan.
Nasen ustiapena errentan ematen zen enkante publiko bidez eta, askotan, diru-sarrera nabarmena izaten zen. Hori zen, adibidez, Orio eta Usurbilgo hiribilduen kasua XV. mendetik gutxienez. Arrantza mota honen garrantziaren adibide garbia, XVI. mendeko lehen hamarkadetan, nasetan burutzen zen arrantza Orioko kontzejuaren diru sarrera nagusia izan zela dugu. Hau kontutan izanda eta Zumaiarentzat onuragarria izan zitekeela jakinda, 1585ean Alkateak hiribilduko kanalean nasa berri bat eraikitzeko proposamena luzatu zuen udalbatzarrean. Gainera, Zumaiak zituen herriko mendietan bazen nasa berria eraikitzeko beharrezko hesolak lortzeko nahikoa egur. Udalbatza alkatearekin bat etorri zen eta Zumaiako nasa berria non eraiki erabakitzeko Orioko edo Usurbilgo maisu nasagile baten laguntza bilatzea adostu zen.
Ia hilabete beranduago, Mari Joan Arriola Orioko maisu nasagilearen laguntzaz, nasa berria eraikitzeko gunerik egokiena Olazabal etxea baino goragoko ingurua zela zehaztu zen. Momentuz ezin izan dugu ingurune hori identifikatu, eta kontuan izan behar dugu ez dela XVII. mendekoa den Olazabal idazkariaren jauregiarekin nahastu behar, baina ziurrenik herri gunetik gertu egongo zen. Arriolak nasa uda baino lehen eraikitzeko gomendioa luzatu zion udalbatzari eta hala erabaki zuten. Nasaren eraikitzearen ikuskaritza Orioko maisu nasagileari eman zitzaion eta beharrezko egurra herriaren ondasun zen artaditik ateratzeko baimena, ahalik eta kalte gutxien egin zezan zehaztuz. Nasa berri honekin Zumaiak beste nasa bat gehitu zuen bere ondasunetara.
Oihana Artetxe (Ereiten Kultur Zerbitzuak)