Pasa den asteko hiru egunetan izan ziren Zumaiako labarretan pelikula honetarako irudiak hartzen eta lehen elkarrizketak egiten. Oraindik ofizialki izendatu gabe dagoen aro geologiko berri bat izango litzateke Antropozenoa eta kontzeptu horren atzean gizakiak lurraren historian izan duen eta izaten ari den eragina aurkitzen da. Hau da 2017ko udazkenean aurkeztu nahi den pelikularen abiapuntua, baina gai zabalagoak jasotzen dituela argitu digu bere zuzendariak elkarrizketa honetan.
Zumaian hasi duzue pelikularen filmaketa. Zergatik aukeratu zenuten leku hau?
Lurraren aroez hitz egiten da pelikularen zati batean eta horretarako aditu batekin kontatu nahi genuen. Stan Finney-ek [Estratigrafia Batzordeko Presidentea] Zumaia hau iradokitu zigun, geologoak zertaz ari diren hitz egiten identifikatzeko leku ikusgarrienetakoa baita. Munduko beste leku batzuetan oso zaila da estratuak ikustea; oso leku txikiak dira eta askotan ez dakizu zertaz hitz egiten ari dira. Esaten zigutena ikusgai bihurtzea zen gure arduretako bat. Pentsatzen dut munduko beste toki batzuetan ere izango dela aukera, baina, gai hemen ikusten den bezala ikustea... Dena duzu hemen? Stan-en iradokizuna bikaina izan da. Hasi besterik ez dugu egin, baina hasiera oso aberasgarria izan da.
Gizakiak Lurraren historian izan duen eragina dago Antropozenoaren atzean. Gai horretan bakarrik barneratzen al da zure pelikula?
Fenomeno kultural askoz handiagoa da guretzat. Honi buruz lehen aldiz hitz egiten hasi zirenean nire aurreko pelikularen [Watermark] aurkezpenaren erdian geunden eta trilogia bat egin nahi genuen hausnartzen ari ginen. Manufactured landscapes (Paisaia eraldatuak, 2006) izan zen lehen pausoa eta gero Watermark (2013). Gizakiaren ekintzen azterketa handiago egin nahi genuen istorio espezifiko baten bidez. Ez genuen gizakiak izorratutako lekuetara bakarrik joan nahi. Gure asmoek eta kontzeptu honek modu interesgarri batean egiten dute bat. Alde geologiko hori abiapuntu indartsua da. Ez zaigu asko interesatzen Antropozenoa onartua izango den edo ez. Debatean gaude gu interesatuta; debatitua izatea bera da interesgarria.
Mundu mailan gertatzen ari den berotzearekin edo aldaketa handiekin zer ikusirik ba al du Antropozenoak?
Ez, hori baino askoz gehiago da. Mundu mailako berotzeaz hitz egin dezakezu, harekin lotuta doazen kontzeptuak dira-eta. Gizakiaren historiaz ere hitz egin dezakegu, baina azterketa interesgarri bat ere badago hor: geologiaren denbora-eskalan espezie bakar batek izan duen eragina aztertzekoa da. Modu handiago batean pentsatu behar dugu eta ez gaur egunaz bakarrik. Arroka hauetan 65 milioi urteko historiaz hitz egiten ari gara, eta zenbat denboran gaude hemen gizakiak? Denbora-eskalak erlatiboak dira eta geureganatzeko ia ezinezkoak.
Aurrez zenion sortu daitekeen debatea dela gehien interesatzen zaizuna. Baina, zein da gai honen inguruan duzun iritzia?
Zinegile bezala dudan filosofia zabalik egotea da. Ez dut esaten objektiboa izatea, ez baitut uste hori posiblea denik. Bukaera irekia izan dezakeen galdera bat egiten ari naiz. Ez dut oraindik galdera hori erantzun, baina galdera hori luzatzen dut pentsatzen dudalako esanahi handia izan dezakeela. Bidaia, pelikula honen esplorazioa, perspektiba horiekin batera doaz. Aurkeztu ondoren ikusleari bere iritzia hartzen uzten diot. Edozein gai geologiko irentsi araztea ez zait interesatzen. Paisaia eraldatuak ere hala zen. Ez zen pelikula didaktikoa; ikusleak inoiz ikusiko ez dituzten leku batzuetara eraman nahi nituen: egunero erabiltzen ditugun gaiak ekoizten diren Txinako faktorietara, itsasontzietako fuela ateratzen duten Bangla Desheko ontzioletara eta, bereziki, presatara. Han sortzen da faktoria horietan erabiltzen den argindarra. Inor ez da joaten leku horietara; inork ez du aukeratuko leku horietara joatea, baina, gu hemen, Espainian, Kanadan, edozein lekutan, toki horiekin konektatuta gaude. Kontzientzia aldaketaren lehen pausoa da hori, gai horien jakitun izatea.
Zure pelikulak ikusita gizakiak ingurugiroan duen eraginak arduratzen zaituela.
Watermark pelikulan gizakiak urarekin duen interakzioaren modu desberdinak kontatzen dira. Indiara joan ginen Ganges ibaian leku berean eta egun berean 30 milioi lagun biltzen dituen erromesaldi espiritual batera. Huntintong Beach (Los Angeles) hondartzen egiten den surf proba batean egon ginen. British Columbiako iparraldeko (Kanada) bailara batzuetan ere izan ginen. Interesatzen zaiguna da gizakiak bere ingurunearekin duen interakzio hori interesatzen zaigu. Pelikula honetan ere horretan zentratuko gara, baina adibide batzuk erakutsiko ditugu soluzioak eman beharrean. Nahiko nituzke soluzio horiek izan!
Bi pelikula horietan eta baita hemen ere Edward Burtynsky artistarekin kolaboratu duzu. Nola hasi zen harreman hori?
Paisaia eraldatuak egin genuenean, ekoizleen bitartez jarri ginen berekin harremanetan. Berak grabazio batzuk eginak zituen. Hiru Eztarrien Presako eraikitze lanetan izan zen, Bangla Desheko ontzioletan ere bai eta Edward han izan zenetik grabazio taldeei itxita daude azken hauek. Bera etorri zitzaigun ikusi zuelako argazkigintzari buruzko lan batzuk ere eginda genituela. Esan genion ondo zegoela, baina grabazio haiekin bakarrik ezin genuela pelikula bat egin.; berekin itzuli behar genuela esan genion eta berak Txinara itzuli behar zuenez, hala sortu zen. Harreman oso aberasgarria izan da, zeren eta gure hurbilketa zinegile bezala esperimentala izan da eta ez didaktikoa. Ed ere hala da. Batzuetan bere argazkiak ikusten dituzu eta oso ederrak dira; irudi harrigarri bat ikusten ari zara baina, hurreratzean, konturatzen zara zaborra edo petrolio filtro batzuk ikusten ari zarela. Egon pixka bat, zergatik ari naiz estasizko esperientzia bat izaten kolore eder hori duen irudiarekin zaborra denean? Nolabait, zure egoeraz hausnartzera eramaten zaitu. Paisaia eraldatuak pelikulak halako harrera izan zuen, halako jende pilak ikusi zuen Mundu mailan, berriro batera lan egiteko gogoa izan genuela. Watermark biok batera zuzendu genuen eta hau ere hala egingo dugu. Hau izango da gai honen inguruan egingo dugun azken lana.
Pelikula hark harrera handia izan zuela aipatu duzue. Txinako leku batzuen irudi txundigarriak eta imajinaezinak eskaintzen ditu. Nola lortu zenuen leku haietan sartzeko baimena?
Hasierako planoa egiteko kamera golfeko karro batean jarri genuen eta mantso-mantso enpresa alde batetik bestera eraman genuen. 750 metroko luzera zuen fabrikak eta planoak 10 minutuko iraupena du. Ed-ek saiakera asko egin zituen leku horietarako baimenak lortzeko. Gu izan ginen Hiru Eztarrien Presako gunean errodatzeko baimena izan zuen atzerriko lehen taldea. Beste inor ez zen gai izan hara kamerekin hurreratzeko. Denbora askoan izan zen baimenak eskatzen eta behin sartu ginenean oso preskribatuta zegoen. Zaintzaile bat genuen uneoro gurekin eta zerbait egiten ari zen norbaitekin hitz egiten saiatzen ginenean arazotan sartzen ginen. Suposatzen zen agintariekin edo bozeramaileekin hitz egin behar genuela soilik. Zer grabatzen ari ginen galdetzen ziguten uneoro. Watermark-ekin bueltatu ginenean erabat desberdina izan zen, ziur aski, Olinpiar Jokoengatik. Hasierako planoa gure zaintzailearena zen, autoan eserita, iPhone-arekin jolasean; ez zen etorri ere egiten grabazioak egin genituen lekuetara.
Pelikula harekin Txinaren ikuspegi oso txundigarria eskaintzen zenuen. Ondoriorik izan al zuen zure lanean?
Gure pelikula ez zen Txinako zineetara heldu, baina Kanadan DVDan atera zen egun berean Beijingeko kaleetan salgai zegoen dolar batean, azal eta guzti. Bertan jasotzen ziren gai batzuk, adibidez, presaren eraikitzea edo Olinpiar Jokoengatik jendea lekuz aldatzera behartzea (Beijingen bereziki bizilagun batzuk bere auzo tradizionaletatik mugi araztera beharko zituzten kanpotarrek ikusi ez zitzaten), kontuzkoak ziren une hartan eta ez zuen distribuziorik eduki Txinan. Gu ere iraultza industrial horren erantzuleak gara. Ed-en lan batzuek museo batzuetan erakutsi dira eta haiek ikustera hurreratzen diren asko asaltatuta geratzen dira kutsadura maila haiek ikusita. Txinatarrak kulpatzen dituzte. Nik beste ikuspuntu bat eskaintzen diet. Nondik uste duzu datozela produktu hauek? Nork erosten dute? Guk, ezta? Pelikula ikusi ondoren aretotik ateratzean jendea arropen kamisetak aztertzen ikusten nituen. Konturatzen dira ezinezkoa dela zerbait hain merkea egitea eta zerbait gaizki egiteko ariko garela.
Talde berearekin ari zara lanean urte hauek guztietan. Halako konfiantza al duzu beraiekin?
Oso garrantzitsua da. 20 urte baino gehiago dira pelikulak egiten ari garela. Nick nire lanen ekoizlea da eta bere pelikulak ere zuzentzen ditu. Baina pelikula hauek egiten ditugunean, ia ez dugu hitz egin beharrik ere. Postprodukzio talde berearekin egiten dugu lan, aurreko bi lanak muntatu dituenak muntatuko du hau ere. Konfiantzazko harreman bat eraikin duzu eta oso garrantzitsua da hori. Jende berriarekin ere egiten dut lan, baina erosoago nago talde honekin.
Zure ibilbidea aztertuta ikusten da dokumentalekin egiten duzula lan. Fikziozko lanik egiteko gogorik ez al duzu?
Ez dut fikziozko pelikulak egiteko inongo interesik. Hainbeste gauza txundigarri daude munduan... Lan bakoitza pasio bat da. Lauzpabost urte pasatzen ditugu pelikula bakoitzarekin, hemengoa bezalako lekuetara joaten eta bizitzen eta hori pribilegio handia da. Pelikula bat egiteko arrazoi bat egon behar du; ez da lanbide bat bakarrik. Espresatu behar den arrazoi organiko bat egon behar du.
Baina, dokumentalek ez dute fikziozkoek bezainbateko hedapena. Inpotentzia puntu bat ez al du ematen?
Hor entretenimendua vs edukazioa dugu. Hollywoodeko lanek aurrekontu itzelak dituzte, dibertigarriak dira, baina, aretotik atera eta berehala ahazten dituzu. Gure lanak ikuslego kopuru txikiago batera zuzenduta daude. Eta ondo dago, nahikoa ikusle badago eta guri interesatzen zaizkigun gaietarako.
Noiz aurkeztuko duzu lan hau?
Pelikula gehienak zine jaialdietan aurkezten dira. Kanadan Torontokoa dugu eta gero, Estatu Batuetan, Sundance-era eramaten ditugu. Watermark Berlinen aurkeztu zen mundu mailan Toronton izan ondoren. Hau 2017ko udazkenean aurkeztea aurreikusten dugu. Hurrengo urtea dugu filmatzeko eta beste urtebete muntatzeko.
