Euskara etxean modu naturalean ikasi duenak ez daki euskaldun berriak egunero gainditu behar izaten duen oztopo lasterketaren berri. Eta gauzak nola diren, euskaldungoa osatzen dugunon multzoan, dagoeneko euskaldun zaharrak bezainbeste dira hiztun berriak. Eta joera nabarmena da: 2036an 40 urtetik beherako %80 izango da euskalduna, gehienak euskaldun berriak. Jaurlaritzak egin duen prospekzio ariketaren arabera, hirietan biziko dira gehienak, gaztelaniaz hobeto moldatuko dira euskaraz baino, euskara ulertu bai baina hitz egiteko gaitasun mugatua izango dute. Eta berez euskaldunak diren eremuetan ere nabarmena da euskaldun berrien gorakada: adibidez, Zumaian, 25 urtean 900 euskaldun berri dauzkagu (gehienak eskolan ikasi duten haurrak eta gazteak).
Beraz, errealitate hori aintzat hartuta, euskaldun berriek egunerokoan bizi dituzten esperientziak aztertu dituzte Estibaliz Amorrortuk eta Ane Ortegak, euskara erabiltzeko dauzkaten zailtasunak hobeto ezagutzeko. Izan ere, euskaldun berriei bidea samurtzea giltzarri izango da euskarak aurrera egingo badu.
Lana osatzeko, 612 inkestez gain, talde bilerak eta elkarrizketa gidatuak egin dituzte zenbait herritan, tartean Zumaian. Emaitza liburu batean argitaratu dute, eta atzo azaldu zituzten ondorio nagusienak.
Esate baterako, bistakoa da inguru euskaldunetan hiztun berriak aukera gehiago dauzkala bere gaitasuna garatzeko, euskara erabiltzeko. Baina ingurua ez da faktore erabakigarri bakarra. Hura bezain garrantzitsua izan daiteke sare egoki bat aurkitzea. Gerta liteke eremu oso euskaldun batean hiztun berriak ez aurkitzea harreman sare edo zirkulu egoki bat, euskaraz "askatzeko" inguru erosorik ez izatea; edo alderantziz, inguru erdaldun batean euskaldunen harreman sare egoki bat aurkitzea. Beraz, gertuko harreman sare hori giltzarri da. Beste faktore bat, gaitasuna da; euskara batua menperatzeaz gain, asko laguntzen du tokikoa ezagutzea lagun artean moldatzeko. Eta badaude faktore pertsonalagoak, kontzientziarekin, jarrerarekin eta identitatearekin zerikusia dutenak.
Noski, euskaldun berri guztiak ez dira berdinak eta bakoitzak bere berezitasunak ditu. Baina lanaren egileek bereizketa garbia egin dute euskaldun berri heldu eta gazteen artean. Euskaldun berri helduek beraien erabakiz ikasi dute euskara, euskaltegian; ahalegin handia egin behar izan dute, motibazio handia izan dute, prozesu erabat konszientea izan da; eta zailtasun eta oztopo asko gainditu behar izan dituzte. Zein dira egunerokoan aurkitzen dituzten oztopo ohikoenak? Euskara batua eta tokian tokiko euskararen arteko aldea; euskaldun zaharrek euskaldun berriei erdaraz egiteko daukaten joera; gaitasunarekin daukaten autoexigentzia maila altua (daukaten euskara maila ez dela nahikoa irizten diote eta ez dira hitz egiten ausartzen); eta sare egokietan sartzeko dauzkaten zailtasunak.
Gazte euskaldun berrien errealitatea oso bestelakoa da. Hauek normalean ez dute euskararekiko kontzientzia maila handirik, normalean euskara eskolan ikasi dute, ikasgai bat gehiago da beraientzat. Ez daukate diskurtso bat garatuta, ez dute konpromisoaren ideia. Euskara jakitea ondo balora dezakete, baina ez dute erabiltzeko premiarik sentitzen. Beraien mundua globala da, eta beste batzuk dira beraien interesguneak, erreferentziak...
Euskara jakin arren, euskaldun bete sentitu ez
Ikerketa lan honetan agertu da ideia edo sentimendu bat orain arte adituek ezagutzen ez zutena: badago jende multzo bat euskaraz jakin arren euskaldun sentitzen ez dena. Hau da, euskara ikasi eta jakiteak ez dakar automatikoki euskaldun sentitzea. Ez da orokorra, gutxiengo bat dira, baina ikerlarientzat esperogabeko fenomeno bat izan da.
Ez dira euskaldun izateko legitimatuta sentitzen, zerbait falta zaien sentsazioa dutelako, ez direlako eroso sentitzen. "Ezin dut esan euskaldun naizela, oraindik asko falta zait", esaten dute. Ez direla iristen sentitzen dute. Ikerlarien ustez, sentimendu hau oso lotuta dago gizartean oso zabalduta dauden zenbait ideiarekin. Adibidez, "euskaldun zaharra da benetako euskalduna, benetako hiztun ona". Sentimendu hori gainditu ahal izateko, lehen aipatutako faktoreak dira giltza: komunitateko parte sentitzea, sare egokia aurkitzea, bideak erraztea, gaitasuna areagotzea...